ساخت ظروف و وسایل توسط انسان های اولیه آن هم با دست، نشان دهنده قدمت صنایع دستی در تاریخ بشریت است. ورود به عصر تکنولوژی و استفاده از ماشین آلات صنعتی، باعث شد که حجم تولید صنایع دستی به میزان زیادی کاهش پیدا کند. اما این مسئله از اهمیت صنایع دستی در میان جوامع بشری کم نکرد. هر منطقه ای صنایع دستی مختص به خود را دارد. می توان گفت این صنایع، نمادی از فرهنگ و تمدن هر جامعه محسوب می شوند. کشور عزیزمان ایران با پیشینه فرهنگی و تاریخی خود از جمله کشورهایی است که در حوزه صنایع دستی حرف اول را می زند. بر اساس آمارهای جدید، تقریباً نیمی از رشته های صنایع دستی شناخته شده جهان، در ایران وجود دارند.
معرفی صنایع دستی اصفهان
استان اصفهان یکی از قطب های مهم در تولید صنایع دستی ایران محسوب می شود. صنایع دستی اصفهان بسیار متنوع هستند و بسیاری از آن ها ثبت جهانی شده اند و از جاذبه های توریستی و گردشگری این شهر محسوب می شوند. در این مطلب سعی داریم به معرفی صنایع دستی اصفهان بپردازیم.
خاتم کاری
خاتم کاری یکی از صنایع دستی اصفهان است که یکی از هنرهای اصیل ایران محسوب می شود. شواهد حاکی از این است که این هنر در زمان سلجوقیان در کشور ایران وجود داشته و در دوران صفویان به اوج خود رسیده است. در این هنر اصیل، با استفاده از مثلث های کوچک و قرارگیری آن ها در کنار هم، شکل های هندسی و طرح های مختلفی ایجاد می شود. از این طرح ها برای آراستن سطح خارجی اشیای مختلف استفاده می شود. جنس این مثلث ها از عاج، استخوان، چوب، مفتول فلزی (برنج و طلا) است.
میناکاری؛ پرطرفدارترین و پرفروش ترین صنایع دستی اصفهان
در هنر میناکاری، سطح خارجی اشیای مختلف (غالباً ظروف مسی) با نقش های اسلیمی و رنگ های مخصوص (رنگ لعابی) نقاشی می شود. بعد از اتمام این کار، ظروف در کوره ای با دمای بالای ۸۵۰ درجه سانتیگراد قرار می گیرند. این دمای بالا باعث شکل گیری طرح های نقاشی شده با رنگ های زیبا و چشم نواز می شود. از این هنر برای تزیین ظروف و زیورآلات استفاده می شود و غالباً روی مس انجام می شود؛ هر چند که میناکاری روی طلا و نقره (زیورآلات)، شیشه و حتی سفال هم متداول است.
گیوه دوزی
گیوه نوعی پاپوش قدیمی است. این پاپوش بسیار بادوام، سبک و برای پیاده روی های طولانی انتخاب بسیار مناسبی است. تمام مراحل تهیه گیوه توسط دست انجام می شود و گیوه دوزی یکی از صنایع دستی اصیل ایران است. البته گیوه اصفهان شهرت جهانی دارد. برای تهیه گیوه، از نخ ابریشم و یا نخ قالی و از پلاستیک، چرم و پارچه برای تهیه کفی آن استفاده می شود.
قالی بافی؛ مشهورترین و پرآوازه ترین صنایع دستی اصفهان
قبلا قالی بافی به عنوان یک منبع کسب درآمد محسوب می شد؛ اما امروزه به عنوان یک هنر اصیل شناخته می شود. اوج این هنر در دوره صفویه بود. در حال حاضر فرش ها و تابلو فرش های اصفهان به سایر نقاط جهان صادر می شوند و نفیس ترین فرش های موجود در موزه های مشهور سراسر جهان، فرش های بافته شده اصفهان هستند. استفاده از الیاف با کیفیت، طرح ها و نقشه های خاص، دلیل محبوبیت فرش اصفهان است.
بیشتر بخوانیم: معرفی صنایع دستی تبریز
منبت کاری
در منبت کاری سطح چوب با طرح های خاص کنده کاری می شود و در انتهای کار، یک طرح بسیار زیبا روی چوب خودنمایی می کند. وسایل و تجهیزات لازم برای منبت کاری بسیار ساده هستند و تصور اینکه با چند قلم تراش بتوان این طرح های زیبا را روی چوب حک کرد، بسیار شگفت انگیز است. این هنر در دوران صفویه بسیار مورد توجه بوده است. اکنون هم استان اصفهان یکی از مراکز اصلی تهیه صنایع دستی منبت کاری محسوب می شود. از این هنر برای تزیین درب های چوبی اماکن خاص و وسایل چوبی (کمد و بوفه و …) استفاده می شود.
مینیاتور
هنر مینیاتور شامل نقاشی هایی است که با ظرافت و طرح های خاص کشیده می شوند. این هنر مختص ایران و یا اصفهان نیست؛ اما حضور هنرمندان و نگارگران زبردست در اصفهان باعث شده که این هنر در اصفهان با پیشرفت زیادی همراه باشد و بتواند آثار مینیاتور انجام شده در سایر نقاط جهان را تحت تاثیر خود قرار دهد. بسیاری از آثار مینیاتور اصفهان در موزه های مطرح جهان نگهداری می شوند.
قلمزنی؛ یکی از اصیل ترین صنایع دستی اصفهان
ظروف قلمزنی نه تنها در ایران بلکه در سراسر جهان طرفداران زیادی دارند. قلمزنی روی ظروف فلزی (ظروف مسی، نقره و برنج) انجام می شود. در این هنر با استفاده از قلم های مخصوص و ضربه های متوالی چکش، طرح های خاصی روی سطح ظروف حکاکی می شود. ظروف قلم زنی نقره قیمت بسیار بالایی دارند و جزو صنایع دستی صادراتی و لوکس ایران محسوب می شوند. در مقابل ظروف قلمزنی مسی با قیمت مناسب و زیبایی فوق العاده ای که دارند قابل کاربرد در منزل هستند. این ظروف می توانند هدایای نفیس و ارزشمندی باشند.
فیروزه کوبی
فیروزه کوبی از دیگر صنایع دستی اصفهان است. در این هنر زیبا از ظروف فلزی (مسی، برنجی و برنزی) و سنگ های فیروزه اصل نیشابور استفاده می شود. ابتدا هنرمند مسگر ظروف مورد نظر را که غالباً از جنس مس هستند و می توانند گلاب پاش، گلدان و یا هر ظرف دیگری باشند را آماده می کند. در ادامه سنگ های کوچک فیروزه نیشابور با ظرافت خاص و طرح موزائیک مانند روی ظروف چسبانده می شوند. بعد از مرحله پرداخت، یک ظروف فیروزه کوبی شده با سطح کاملاً یکنواخت و صیقلی به دست می آید. از این هنر برای تزیین زیورآلات هم استفاده می شود.
برای آشنایی بیشتر با صنایع دستی فیروزه کوبی، اینجا کلیک کنید.
قلمکاری
قلمکاری یکی دیگر از صنایع دستی اصفهان است. این هنر شامل چاپ طرح ها و نقش های خاص روی پارچه است. در ابتدا از قلم برای نقاشی روی پارچه استفاده می شد اما به دلیل وقت گیر بودن، هنرمندان قلمکار تصمیم گرفتند که ابتدا این طرح ها را روی چوب حکاکی کنند و سپس آن ها را روی پارچه چاپ بزنند. گل و بوته، طرح های اسلیمی، مینیاتور و … عمده نقش هایی هستند که برای چاپ روی سفره ها و رومیزی های طرح قلمکار انتخاب می شوند.
بیشتر بخوانیم: معرفی انواع صنایع دستی اهواز
ملیله کاری
ملیله به سیم مفتول های فلزی (طلا، نقره و مس) با ضخامت خاص گفته می شود. از کنار هم قرار گرفتن این ملیله ها نقش هایی همچون اشک، بته جقه، پیچک، غنچه، ترمه و … ایجاد می شود. با قرار گیری این طرح ها در کنار هم ساختار کلی ظروف و وسایل شکل می گیرد. این هنر با ظرافت خاصی انجام می گیرد و نیازمند صبر و حوصله هنرمندان این حرفه است. خواستگاه اولیه این هنر زنجان است اما در اصفهان رونق زیادی دارد و به همین دلیل جزء صنایع دستی اصفهان محسوب می شود.
مسگری
مسگری یکی از هنرهای اصیل و قدیمی و از مهمترین صنایع دستی اصفهان است. هنرمندان شاغل در این حرفه از مس برای ساخت انواع ظروف استفاده می کنند. این ظروف مسی قابل کاربرد به عنوان ظروف سرو و پذیرایی، ظروف مخصوص پخت و پز، سرو نوشیدنی و … هستند. در سال های اخیر با توجه به اهمیت مس در سلامتی انسان، استفاده از این ظروف با استقبال زیادی از سوی مردم همراه است و همین عامل باعث رونق روز افزون این صنعت شده است. این حرفه در دیگر شهرهای ایران هم دیده می شود اما استان اصفهان به عنوان قطب مسگری ایران شناخته می شود.
قلمدان سازی
در گذشته به دلیل اهمیت خوشنویسی، برای نگه داری قلم های مربوط به آن از یک جعبه مخصوص به نام قلمدان استفاده می کردند. یکی از صنایع دستی اصفهان قلمدان سازی است. جنس قلمدان از مقوا یا چوب است و از سایر هنرهای اصیل دیگر شامل مینیاتور، نقاشی، تذهیب، منبت کاری، خاتم کاری و … برای تزیین سطح خارجی آن استفاده می شود.
زری بافی؛ یکی از ارزشمندترین صنایع دستی اصفهان
در این هنر اصیل از نخ های ابریشم خالص، ابریشم رنگی و گلابتون برای بافت نوعی پارچه با نام زربافت استفاده می شود. پارچه زربافت اصفهان، شهرت جهانی دارد و مورد توجه بسیاری از گردشگرانی است که قصد خرید صنایع دستی اصیل و ارزشمند را دارند.
سخن پایانی
استان اصفهان با پیشینه تاریخی و فرهنگی خود در زمینه تولید و صادرات صنایع دستی بسیار خوش درخشیده است و تلاش صنعتگران و هنرمندان این حوزه باعث شده که استان اصفهان به یکی از مهمترین قطب های تولید صنایع دستی در ایران و حتی منطقه خاورمیانه تبدیل شود. بسیاری از این صنایع دستی مختص ایران و اصفهان هستند و شهرت جهانی دارند. آثار نگهداری شده در موزه های مشهور سرتاسر جهان گواه این نکته است. در این مقاله سعی کردیم به معرفی صنایع دستی اصفهان بپردازیم و گام کوچکی را در افزایش آگاهی افراد نسبت به این هنرهای اصیل ایرانی برداریم. امیدواریم که توانسته باشیم اطلاعات مفیدی را در اختیار شما عزیزان قرار دهیم.
