روانشناسی خانواده یکی از شیوه های مناسب برای رسیدگی به مسائل موجود در خانواده و بهبود آن ها است. اکثر افراد در هنگامی که با مشکلات جسمی روبرو می شوند، بلافاصله نسبت به بهبود آن اقدام می کنند. البته چنین شیوه ای بسیار عقلانی و منطقی است. اما تنها مراقبت فیزیکی و جسمانی، برای رسیدن به زندگی آرام و موثر، کافی نیست. بلکه لازم است مشابه توجهی که نسبت به جسم خود داریم را نسبت به روان خود نیز داشته باشیم.
به طور کلی، ما احتیاج داریم که در زمینه روابط و زندگی روزمره مان، از متخصصین سلامت روان مشورت دریافت کنیم. روانشناسی خانواده گرایشی از روانشناسی است که روابط درون خانواده و موضوعات مابین زن و شوهر، والدین و فرزندان و فرزندان با یکدیگر را مورد بررسی قرار می دهد. مراقبت کردن و بررسی این موضوعات می تواند کیفیت روابط درون خانوادگی را افزایش داده و بنیان خانواده را مستحکم تر کند. در ادامه قصد داریم به بررسی روانشناسی خانواده و کاربرد های آن بپردازیم.
روانشناس خانواده چه نقش و وظایفی دارد؟
روانشناس خانواده یا خانواده درمانگر، به دنبال ایجاد تعادل و همچنین ساخت روابط خانوادگی سالم و موثر است. به طور کلی، روانشناس سعی دارد با بررسی وضعیت خانواده و روابط موجود در آن، ریشه مشکلات خانوادگی را شناسایی نماید. زیرا برای رفع یک مشکل، ابتدا لازم است ریشه و زمینه دقیق آن مشخص شود تا بتوان آن را بهبود بخشیده و از تشدید آن جلوگیری نمود. حال ممکن است این مشکلات در زمینه مسائل رفتاری، عاطفی یا روانی، ظهور و بروز پیدا کنند.
بسیاری از رویکرد هایی که مورد استفاده قرار می گیرند، خانواده را به نوعی یک سیستم می دانند. یعنی افراد در خانواده مانند اجزای یک سیستم بوده و به همین دلیل ارتباطات آن ها با هم یک مسئله حیاتی است و بر کل روند سیستم (خانواده) اثر می گذارد. البته نقشی که روانشناس در این زمینه ایفا می کند، متفاوت با روانشناسی زوجین است. در زوج درمانی، درمانگر توجه خود را بر روی روابط زوجین معطوف می کند. در صورتی که در روانشناسی خانواده، کل اعضای خانواده مورد اهمیت و بررسی هستند. حتی ممکن است روانشناس خانواده برای حل مشکلات اعضای یک خانواده، ارتباطات فامیلی آن ها را نیز بررسی کند.
انواع روانشناسی خانواده
روانشناسی خانواده نیز مانند سایر گرایش های روانشناسی و مشاوره، انواع و اقسام متعددی دارد که هرکدام شیوه کار و مزیت منحصر به فردی خواهند داشت. روانشناسی خانواده شامل انواع زیر است:
روانشناسی خانواده ساختاری
خانواده درمانی ساختاری به بررسی مشکلاتی می پردازد که به دلیل ساختار خانواده به وجود می آیند و قصد مدیریت و حل و فصل آن ها را دارد. هدف این شیوه درمانی، رسیدن به یک سلسله مراتب متعادل در خانواده است که مرز های مناسبی را بین اعضا به وجود می آورد. این رویکرد به جای تمرکز بر رفتار های خاص، ساختار های آسیب زا را مورد بررسی و توجه قرار می دهد.
خانواده درمانی چند سیستمی
این گرایش بیشتر بر روی مشکلات عاطفی و رفتاری فرزندان در فضای خانواده متمرکز است. خانواده درمانگر با رویکرد چند سیستمی، مسائل مختلفی را پیرامون رفتار کودک و نوجوان مورد بررسی قرار می دهد. در صورتی که به دنبال بهبود تعاملات فرزند خود با گروه های اجتماعی مانند مدرسه هستید، این گرایش می تواند موثر واقع شود.
خانواده درمانی عملکردی
روانشناسی که رویکرد عملکردی دارد، به مشکلات پیچیده رفتاری یا عاطفی نوجوانان و کودکان در بستر خانواده می پردازد. خانواده هایی که درگیر مسائل این چنینی هستند، معمولا به ۸ الی ۳۰ جلسه درمانی که به صورت هفتگی برگزار می شوند، احتیاج خواهند داشت. در طول این جلسات راهبردهایی به اعضای خانواده آموزش داده می شود تا بتوانند در برابر این مشکلات، عملکردی مناسب از خود به نمایش گذاشته و اوضاع را بهبود دهند.
درمان بین نسلی
در این رویکرد، روانشناس یا مشاور خانواده، ارتباط و تعاملات ما بین نسل ها را در بستر خانواده بررسی می کند. مداخلات درمانی این رویکرد، بر اصولی استوار است که بیان می کنند پاسخ هایی که در گذشته به چالش ها داده شده است، در زمان کنونی بر تعاملات اعضا اثر می گذارد. پس لازم است شرایط بین نسلی مورد توجه قرار گرفته و بر این اساس برای کاهش اختلافات، راهبرد هایی اتخاذ شود تا مشکلات فعلی خانواده بهبود یابند.
روانشناسی خانواده چه کاربرد و مزایای دارد؟
مداخلات، در صورتی که به واسطه ی یک روانشناس یا مشاور متبحر به انجام برسد، می تواند مزایا و کاربرد های بسیاری داشته باشد. البته کاربردی بودن این فرآیند به عوامل متعددی بستگی دارد که در ابتدا آن ها را مورد بررسی قرار می دهیم.
۱٫ روانشناس خانواده یا مشاوری که انتخاب می کنید
پیش از هر چیز شما لازم دارید تا یک روانشناس خانواده متبحر و ترجیحا با تجربه پیدا کنید. اگر ساکن ایران هستید، روانشناس شما می بایست ایرانی باشد. زیرا روانشناس ایرانی تسلط و آشنایی بیشتری با فرهنگ و عرف موجود در کشور داشته و راهکار های آن تناسب بیشتری با اوضاع خانواده ها خواهد داشت.
۲٫ اقدامات و تلاش های شما در این فرآیند اهمیت فراوانی دارد
هر چقدر هم که روانشناس شما تجربه و تخصص بالایی داشته باشد، تا دستورالعمل ها و گفته های او را عملی نکنید، اوضاع بهبود پیدا نمی کند. پس بهتر است روانشناسی را انتخاب کنید که او را قبول داشته باشید. زیرا می بایست حرف های او را پذیرفته و نکات گفته شده را عملیاتی کنید و در روابط خود به کار ببرید. علاوه بر این لازم است در طول فرآیند مشاوره خانواده، اراده بالایی داشته باشید و با حوصله و صبر فراوان، فرآیند درمان را تا انتها ادامه دهید.
۳٫ همکاری و هماهنگی اعضای خانواده
هنگامی که برای بررسی و رفع مشکلات خانوادگی به روانشناس خانواده مراجعه می کنید، می بایست تمام اعضای خانواده در این زمینه همکاری کنند و به نوعی برای بهبود شرایط تلاش نمایند. مخصوصا این مورد در خانواده های پرجمعیت اهمیت بسیار زیادی دارد. زیرا در صورتی که یک یا چند تن از اعضای خانواده از همکاری ممانعت کنند، بهبود وضعیت روابط و تلاش برای رفع مشکلات، سخت خواهد بود. پس بهتر است پیش از اینکه به روانشناس مراجعه کنید به این جمع بندی برسید که برای بهبود وضعیت خانواده، به کمک و راهنمایی یک مشاور یا روانشناس احتیاج دارید.
به طور کلی، روانشناس خانواده می تواند آموزه های متفاوتی برای افراد داشته باشد و تاثیرات متعددی در روابط ایجاد نماید. موارد زیر را می توان به عنوان کاربرد های این گرایش روانشناسی در نظر گرفت:
• بهبود ارتباط اعضای خانواده با یکدیگر
• ایجاد مرزهایی سالم در ارتباطات درون و بیرون خانواده
• تعریف و توصیف نقش هر یک از اعضا
• بهبود وضعیت ارتباطی افراد خانواده
• شناسایی تعاملات ناکارآمد و شیوه های ارتباطی مشکل دار
• کمک به بهبود مهارت حل مسئله اعضای خانواده
همچنین تحقیقات متعددی در سراسر دنیا به انجام رسیده که نتایج آن ها، بیانگر تاثیرات مثبت خانواده درمانی در زمینه های زیر می باشد:
• افسردگی و مشکلات خلقی
• مشکلات ارتباطی و بد رفتاری
• سو مصرف مواد مخدر
مقاله مرتبط: راه های کاهش استرس و اضطراب
مزایای روانشناسی خانواده
روانشناسی خانواده با مداخلات روشمندی که دارد، می تواند در زمینه ظهور و بروز اختلالات روانی نوجوانان نیز اثر گذاشته و کمک کننده باشد. پس در صورتی که با مواردی مشابه مسائل زیر روبرو شدید، می توانید به روانشناس خانواده مراجعه نمایید:
• مشکلاتی در زمینه ی برقراری ارتباط
• مشکلات عاطفی یا ناتوانی در زمینه ی بروز احساسات
• درگیری های مداوم بین فرزندان
• ناسازگاری والدین
• مشکلات و اختلافات زناشویی
• بهبود زندگی پس از جدایی و طلاق
• سازگار شدن با تغییرات عمده در زندگی
• رویارویی با یک بیماری مزمن یا سوگ و فقدان
به طور معمول، فرآیند مشاوره خانواده به چه شکل است؟
جلسات ممکن است به شیوه ای برگزار شود که روانشناس به صورت گروهی با اعضای خانواده صحبت کند. البته صحبت با اعضای خانواده ممکن است به صورت انفرادی یا ترکیبی از جلسات فردی و گروهی نیز به انجام برسد. یک جلسه درمانی معمولا به میزان چهل و پنج دقیقه زمان برده و یک بار در طول هفته برگزار می شود. در اغلب اوقات، خانواده درمانگر از اعضای خانواده می خواهد تا دغدغه ها و مشکلات خود را در میان بگذارند. پس اهمیت دارد که خانواده، درمانگری را انتخاب کنند که با آن احساس راحتی می کنند، تا بتوانند با وضوح و روشنی، از مشکلات خود سخن بگویند. حتی ممکن است احتیاج باشد به چندین مشاور یا روانشناس مراجعه نمایید تا در نهایت مشاوری را بیابید که با او سازگاری لازم را داشته باشید.
در طول جلسات مشاوره خانواده، به طور معمول خدمات زیر ارائه خواهد شد:
• تشخیص و سنجش وضعیت روانی و عاطفی افراد
• برنامه ریزی برای مداخلات درمانی
• مداخلات روان درمانی برای زوج ها، کودکان و باقی افراد
• مشاوره گروهی، زوج درمانی و خانواده درمانی
تعداد جلسات درمان روانشناسی خانواده متغیر بوده و به عوامل متعددی بستگی دارد. برخی از این عوامل به مشکلات خانواده و عمق این مشکلات و برخی به میزان همکاری اعضای خانواده مربوط خواهد شد. به طور کلی، هرچقدر اعضای خانواده فرآیند درمان را جدی بگیرند و با همکاری هم، توصیه های روانشناس را عملیاتی کنند، فرآیند درمان با سرعت بیشتری طی خواهد شد.
سخن پایانی
روانشناسی خانواده با در نظر گرفتن وضعیت ارتباطات و مسائل درون خانواده، به بررسی ریشه مشکلات پرداخته و با رویکردهای مختلفی نسبت به رفع آن ها اقدام می کند. این گرایش از روانشناسی، هر عضو از خانواده را به عنوان جزئی از یک سیستم در نظر می گیرد که کارکرد و وضعیت آن، بر کارکرد کلی خانواده اثر می گذارد. در صورتی که قصد دارید فضای خانواده را مورد بررسی قرار داده یا ارتباطات بین اعضا را بهبود ببخشید، می توانید از روانشناس خانواده در این زمینه کمک بگیرید.
